سیب و چغندرقند، قاتل جان دریاچه ارومیه شدند
سیب آبدار ارومیه؛ همان سیبی که دریاچه را فریب داد، آب آن را بلعید و خشکش کرد.
روزنامه هفت صبح نوشت: دریاچه ارومیه که قرار بود به عنوان میراثی جهانی، نام و نشان ایران را به رخ دنیا بکشد، چندین سال است که با نشان سیب خود، سر از میادین میوه و تره‌بار و وانت‌ها و نیسان‌های فروش میوه درآورده؛ هرچند این نشان سیب، حاکی از سلامت دریاچه ارومیه نیست!
ماجراهای مرتبط با دریاچه ارومیه که حالا براساس تصاویر منتشر شده، به کویری خشک و لم‌یزرع بدل شده، به قدری وسیع و طولانی است که مرور آنها زمان زیادی را به خود اختصاص خواهد آمد اما اگر بخواهیم در این نوشتار، یکی از ابعاد این ماجرا را انتخاب و تحلیل کنیم، باید دست روی «سیب» بگذاریم؛ میوه‌ای که ده‌ها سال قبل انگور را کنار زد تا الگوی کشاورزی را در حوزه ارومیه تغییر دهد.
سیب آبدار ارومیه؛ همان سیبی که دریاچه را فریب داد، آب آن را بلعید و خشکش کرد. همان سیبی که اجازه نداد نام و نشان ارومیه و دریاچه‌اش همچنان به عنوان میراث جهانی در یونسکو بدرخشد. همان سیبی که نشان ارومیه را از یونسکو به وانت‌ها و نیسان‌ها آورد تا فریاد زده شود «سیب ارومیه! قرمز و آبدار! زنبیل رو بردار و بیار! بدو که آتیش زدم به مالم». این‌چنین بود که در طول این سال‌ها، همه آنهایی که سیب کاشتند، فروختند و خوردند، در حقیقت آتش به دریاچه و مال ایران زدند.
سیب از کجا آمد؟
سوال این است که سروکله سیب از کجا در حوزه دریاچه ارومیه پیدا شد؟ «مجید مخدوم فرخنده» استاد دانشگاه تهران و رئیس هیئت مدیره انجمن ارزیابی محیط‌زیست ایران که از او با عنوان پدر دانش نوین محیط‌زیست ایران نام می‌برند، شهریور ماه ۱۴۰۱ در ویدیویی که منتشر شده بود، اظهاراتی را بیان کرد که متن مکتوب آن برای اولین بار در «هفت‌صبح» منتشر می‌شود.
این استاد دانشگاه در آن ویدیو گفت: «در دهه ۵۰ دو مهندس مشاور آمریکایی که یکی از آنها متعلق به هاروارد بود، سناریویی برای ارومیه نوشتند که درد ارومیه از آنجا شروع شد. آنها گفتند که شما باید فعالیت تاکستان‌ها و نیز برداشت گندم و جو را کنار بگذارید و به جای آنها سیب بکارید.
یعنی این سیب‌ها به توصیه مهندسان مشاور آمریکایی، جای انگور و گندم و جو را گرفت و نهادها و مقامات آن زمان یعنی وزارت آب و برق و سازمان برنامه و بودجه، پیگیر تحقق این موضوع بودند. بودجه این کار را سازمان برنامه و بودجه تامین کرد و پیمانکار نیز وزارت آب و برق بود».
وی درباره علت این پیشنهاد گفت: «در همان سال‌های اول دهه ۵۰، کارخانه پاکدیس که بعدها نام آن تغییر کرد، شراب ارومیه را تولید می‌کرد و به اروپا و آمریکا می‌فروخت. خیلی جالب است که دلیل اصرار این مهندسان آمریکایی برای قلع و قمع تاکستان‌ها، این بود که شراب پاکدیس به خاطر قیمت پایین و کیفیت بالا، بازار شراب کالیفرنیا در اروپا را با مشکل جدی مواجه کرده بود؛ یعنی بازار شراب اروپا در دستان شراب پاکدیس ایران قرار گرفته بود؛ طوری‌که کالیفرنیا از آن بازار کنار گذاشته شد».
مخدوم فرخنده البته می‌گوید که این موضوع را به اطلاع ستاد احیای دریاچه ارومیه رسانده است: «یک‌بار برای ستاد احیای دریاچه ارومیه نوشتم که الگوی کشت در حوزه این دریاچه را تغییر دهید اما این کار را نکردند. چرا نکردند؟ چون در آن زمان این انتقاد به ستاد مذکور وارد بود که یک اکولوژیست در ترکیب آن وجود نداشت و البته هنوز هم (در زمان انتشار این ویدیو) اکولوژیست در بین آنها وجود ندارد».
از دل دریاچه تا خوراک دام‌ها
طی سال‌های اخیر ویدیوهایی در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد سیب‌های ارومیه کنار جاده‌ها تلنبار شده‌اند و در مواردی خوراک دام‌ها می‌شوند؛ موضوعی که مخدوم فرخنده نیز در ویدیوی مذکور به آن اشاره کرده بود.آبان ۱۴۰۰ نیز روزنامه خراسان در گزارشی نوشت: «آب دریاچه ارومیه در حالی خرج درختان سیب می‌شود که هر سال شاهد تلنبار شدن صدها تن سیب در کنار جاده‌ها هستیم».
این روزنامه با استناد به یکی از یادداشت‌های «ناصر کرمی» اقلیم‌شناس و فعال محیط‌زیست، تغییر الگوی کشت باغداران آذربایجانی از انگور به سیب در ۳۰ سال گذشته را علت اصلی و تعیین‌کننده کم شدن سهم دریاچه عنوان کرد. کرمی در آن یادداشت نوشته بود: «به نظر می‌رسد آنچه تاکنون درباره دلیل واپس‌نشینی و خشک شدن بخش بزرگی از عرصه دریاچه ارومیه گفته شده دقیق نبوده و در این‌باره یک مولفه مهم کاملا مورد بی‌توجهی قرار گرفته: تغییر الگوی کشاورزی منطقه از تاکستان به باغ‌های سیب».
هشدارهای قبلی که شنیده نشدند
از ۱۵ سال قبل تاکنون، برخی کارشناسان و رسانه‌ها درباره خطرات کاشت سیب برای دریاچه ارومیه هشدار داده بودند اما کمتر مقام مسئولی به این هشدارها توجه داشت. روزنامه شرق در فروردین ۱۳۹۲ یعنی ۱۲ سال قبل با ریشه‌یابی بحران کم‌آبی بزرگترین دریاچه ایران، گزارشی منتشر کرده بود که این عنوان را همراه خود داشت: «سیب، کام دریاچه ارومیه را خشک کرد».
دی ماه ۱۴۰۲ نیز روزنامه فرهیختگان با انتشار مطلبی کوتاه با تیتر «یک‌سوم حجم دریاچه ارومیه برای تولید سیب» نوشته بود: «البته سیب تنها محصول آب‌بر کشت شده در آذربایجان غربی نیست و چغندرقند در کنار یونجه، گیلاس و آلبالو به عنوان ۴ محصول با بیشترین مصرف آب میان تولیدات کشاورزی در سبد تولید کشاورزان ارومیه قرار دارد».
در تازه‌ترین اظهارنظر «محمد درویش» کارشناس، فعال و پژوهشگر حوزه محیط‌زیست، با تایید نقش سیب و دیگر محصولات کشاورزی در خشک شدن دریاچه ارومیه، به روزنامه اعتماد گفته: «تا زمانی‌که افتخارات مدیران استان همچنان به صادرات آب مجازی و صادرات محصولات کشاورزی و سیب و هندوانه است، دریاچه ارومیه احیا نخواهد شد».
ارسال نظر