ناصر تقوایی درگذشت| بدرود ناخدا خورشید

مرضیه وفامهر، همسر هنرمند بزرگ ناصر تقوایی، از درگذشت او خبر داد

ناصر تقوایی در ۲۲ تیر ۱۳۲۰ در آبادان به دنیا آمد. همسرش مرضیه وفامهر تأکید می‌کند که زادروز تقوایی ۲۱ تیر است. پدرش، علی، کارمند اداره گمرک بود و به همین رو او ناگزیر بود تا همراه پدر به بندر لنگه سفر کند. ناصر تقوایی از همان سال‌های نوجوانی به سینما و ادبیات علاقه‌مند شد.[۵] وی دانش‌آموخته دبیرستان رازی آبادان است.

تقوایی در ۱۳۴۶ با شهرنوش پارسی‌پور ازدواج کرد و در ۱۳۵۲ از او جدا شد. او و پارسی‌پور صاحب یک فرزند شدند. او بعدها با شهین‌دخت بهزادی و مرضیه وفامهر ازدواج کرد.

در صبح ۲۲ مهر ۱۴۰۴ همسر او، مرضیه وفامهر، با انتشار متنی در صفحه اینستاگرام خود از مرگ این هنرمند خبر داد و او را هنرمندی نامید «که دشواری آزاده زیستن را برگزید» 

فیلم کاغذ بی خط  | ۱۳۸۰

کاغذ بی خط ساخته‌ ناصر تقوایی یک اثر اجتماعی است که سال ۸۰ با حمایت و تهیه‌کنندگی یکتا فیلم و حسن توکل‌نیا ساخت. کاغذ بی‌خط تا امروز آخرین اثر سینمایی این کارگردان مطرح ایرانی است که ساخته شده است. هر چند تقوایی بعد از آن برای ساخت چای تلخ چند باری دورخیز کرد اما این پروژه تا امروز نیمه تمام مانده است. فیلم‌نامه‌ی کاغذ بی‌خط را تقوایی بر اساس طرحی از مینو فرشچی نوشته است.

فیلم نخستین بار در بیستمین دوره‌ جشنواره‌ فیلم فجر به اکران درآمد و بعد از نامزدی در رشته‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول مرد (خسرو شکیبایی) و نقش اول زن (هدیه تهرانی) توانست جایزه‌ ویژه‌ هیات داوران را در کارگردانی دریافت کند. در دوره‌ ششم جشن خانه‌ سینما نیز تندیس زرین بهترین فیلم به انتخاب انجمن منتقدان و نویسندگان به این فیلم اهدا شده است. مهم‌ترین نکته درباره‌ کاغذ بی‌خط شکل پرداخت استعاری تقوایی به جهان داستان و آدم‌هایش است. هرچند تماشاگر به‌ظاهر دارد زندگی روزمره یک زوج مدرن طبقه ‌متوسطی را در اواخر دهه‌ ۷۰ می‌بیند اما این تنها ظاهر قضیه است. در خانه و زندگی آنان هرچیزی، نمادی از یک حضور دیگر و چیزی ناشناخته‌تر است که فیلم‌ساز ترجیح داده به شکل غیرمستقیمی به سراغشان برود و با کاربرد یک جهان تماما استعاری، بخش عمده‌ی فهم و شهود فیلم را بر عهده‌ی تفسیر شخصی خود تماشاگر بگذارد.

دانلود و تماشای فیلم کاغذ بی خط

فیلم کشتی یونانی (قصه‌های کیش: اپیزود اول)  | ۱۳۷۷

کشتی یونانی فیلم کوتاهی به کارگردانی ناصر تقوایی از مجموعه قصه‌های کیش است که درباره جزیره کیش و کشتی یونانی آن ساخته شده است. قصه‌های کیش در جشنواره‌های لا روشل (فرانسه- ۱۳۷۸)، کن (دوره پنجاه و دوم- ۱۹۹۹)، توکیو (۱۳۷۸) و بانکوک (۱۳۷۹) حضور داشته و در جشنوارۀ کن نامزد دریافت نخل طلایی بهترین فیلم بوده است. کشتی یونانی بخش اول فیلمی اپیزودیک است که عنواین بخش‌های دیگرش از این قرار است: اپیزود دوم: سفارش (ابوالفضل جلیلی) و اپیزود سوم: در (محسن مخملباف).

داستان فیلم درباره زنی فردی به نام شنبه است. شنبه، صیادی که به اتفاق همسرش در سواحل کیش زندگی می‌کند، همراه دوستش جمعه، کارتن‌هایی را که از یک کشتی یونانی به دریا ریخته می‌شود جمع‌آوری و آن را آویزان می‌کند تا خشک شوند. همسر او از این کارش ناراحت است، اما شنبه که معتقد است «همه چیز از دریا می‌آید»، پاسخ می‌دهد که قصد دارد دکه‌اش را درست کند. جمعه به شنبه می‌گوید که همسرش بیمار و هوایی شده و باید او را برای مراسم سنتی زار آماده کند. در مراسم زار معلوم می‌شود که دلیل بدحالی زن، ترس شدید او از کشتی یونانی و کارتن‌های مقوایی است و جمعه به شنبه می‌گوید که کارتن‌ها را دور بریزد. پس از پایان مراسم، شنبه به همراه همسرش به خانه برمی‌گردد. همسرش در کنار ساحل می‌نشیند و به کشتی یونانی که در دوردست، ملوانان بر عرشه آن، کارتن‌ها را به دریا می‌ریزند نگاه می‌کند. در همین اثناء با نگرانی تعداد زیادی قوطی خالی را می‌بیند که امواج دریا آن‌ها را به نزدیکی او می‌رساند.

دانلود و تماشای فیلم کشتی یونانی 

فیلم ای ایران  | ۱۳۶۸

ای ایران را خود تقوایی با درونمایۀ هویت ملی نوشته و با بازی اکبر عبدی و حسین سرشار در نقش‌ شخصیت‌های اصلی، موسیقی ناصر چشم‌آذر و فیلمبرداری محمود کلاری در ماسوله ساخته شده است. فیلم به دلایلی از بخش مسابقۀ جشنواره فیلم فجر کنار گذاشته شد و در بخش مرور یک‌سال سینمای ایران به نمایش درآمد. داستان ای ایران در بستر ماجراهای مربوط به انقلاب ۱۳۵۷ و پیروزی انقلاب می‌گذرد. تقوایی در فیلم با زبانی طنز به هجو دیکتاتوری و استبداد پرداخته است. ای ایران برخلاف دیگر آثار تقوایی، قهرمان واحدی ندارد. بلکه تمامی اهالی روستا در نقش قهرمان و گروهبان مکوندی در نقش ضدقهرمان ظاهر شده‌اند.

اکبر عبدی در فیلم ای ایران

فیلم ناخدا خورشید  | ۱۳۶۵

ناخدا خورشید اولین فیلم تقوایی بعد از انقلاب است. علاقه تقوایی مانند دیگر فیلمسازان موج نو به ادبیات باعث شد تا در چهارمین اثرش هم نگاهی به داستان داشتن و نداشتن اثر ارنست همینگوی داشته باشد و اثری ایرانی از این داستان مطرح بسازد. ناخدا خورشید به همت جمعی از جوانان سینمای اصفهان و در راس آن اکبر خامین ساخته شد و در میانه راه تولید هارون یشایایی برای تکمیل پروژه در مقام تهیه کننده به فیلم پیوست. فضای فیلم یک فضای جنایی است و تصاویر در جنوب ایران ثبت شده است. آن‌چه بیش از هر چیز به ناخدا خورشید اعتبار می‌دهد پرداخت مناسب آن است. فضا و شکلِ نمایش ماجرا و تصویری که از بندر نیمه ویران، تبعیدی‌ها و آدم‌های غریب و غیرمتعارف آن ارایه شده در بیشتر لحظه‌های فیلم با ظرافت از کار درآمده است. بازی داریوش ارجمند در نقش ناخدا، سعید پورصمیمی به نقش «ملول» و فیلم‌برداری و نورپردازی مهرداد فخیمی از امتیازهای دیگر فیلم است.

فتحعلی اویسی در فیلم ناخدا خورشید

سریال دایی جان ناپلئون  | ۱۳۵۴

مجموعه تلویزیونی دایی جان ناپلئون ساخته ناصر تقوایی از ماندگارترین و محبوب‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی است که با اقتباس از رمانی به‌همین نام نوشته ایرج پزشکزاد ساخته شده است. تقوایی در دایی جان ناپلئون به هجو اشرافیت متظاهر و توخالی و سنت‌ها و ارزش‌های اخلاقی آن‌ها می‌پردازد. مجموعه تلویزیونی تقوایی توصیفی طنزآمیز از عیاشی و مشغولیت‌های خانواده‌ای است که ظاهراً در ناز و نعمت زندگی می‌کند؛ و روز خود را با گوشه و کنایه‌زدن به فامیل و در و همسایه، چشم‌چرانی و نظربازی و رد و بدل‌کردن حرف‌های بی‌ارزش می‌گذرانند. رمان انتقادی پزشکزاد، کارگردانی تقوایی، بازی‌های غلامحسین نقشینه (در نقش دایی‌جان ناپلئون) و پرویز فنی‌زاده (در نقش مش‌قاسم) از امتیازهای این مجموعه است.

سریال دایی جان ناپلئون

فیلم نفرین | ۱۳۵۲

سومین فیلم بلند تقوایی فیلم نفرین است. این فیلم در ششمین دوره جشنواره سینمایی سپاس جوایز فیلم منتخب دوم هیأت داوران (نشان نقره) و بهترین فیلمبرداری را دریافت کرده است. نفرین را مهجورترین فیلم کارنامه سینمایی تقوایی می‌دانند که در اکران عمومی محدودش در سینما کاپری (بهمن فعلی) با استقبال چندانی مواجه نشد، اما این فیلم از کارهای محبوب خود تقوایی‌ است. تقوایی در این فیلم که خود نگارش فیلمنامه‌اش را با اقتباس از داستان باتلاق‌ نوشته میکا والتاری، نویسندۀ‌ فنلاندی، به عهده داشته به مسائل ازلی و ابدی چون تقدیر و سرنوشت، سرشت و ابعاد فلسفی انسان و شکل‌گیری فاجعه پرداخته است. تقوایی در سومین فیلمش (پس از آرامش در حضور دیگران و صادق کرده) به درونمایه فیلم نخستش بازمی‌گردد. موضوع و شخصیت‌ها و مناسبات آدم‌های نفرین ادامه آرامش در حضور دیگران است. نفرین نه فقط از حیث موضوع و شخصیت‌پردازی و ساخت به استحکام آرامش… نیست، بلکه فاقد لحظه‌های مؤثر و عاطفی صادق کرده نیز هست، و از جهاتی میان صادق کرده و آرامش… سرگردان است.

نقش‌های اصلی نفرین را بهروز وثوقی، فخری خوروش و جمشید مشایخی بازی کرده‌اند و فیلمبرداری تحسین‌برانگیزش که به شیوه سیاه و سفید انجام شده به عهده نعمت حقیقی بوده است.

فیلم نفرین ساخته ناصر تقوایی ۱۳۵۲

فیلم صادق کرده | ۱۳۵۱

ناصر تقوایی، بعد از توقیف فیلم آرامش در حضور دیگران و شکست تجاری آن، فیلم جنایی و مهیج صادق کرده را ساخت که به رغم جنبه‌های تجاری و گیشه پسند آن، ساخت و پرداخت ماهرانه‌ای داشت و اثری متفاوت در ژانر سینمای تریلر جنایی ایران بود. صادق کُرده فیلمی جنایی است که ناصر تقوایی آن را بر اساس داستانی واقعی که در اوایل دهه‌ ۳۰ در جاده‌های جنوب ایران اتفاق افتاده بود، می‌سازد. صادق کرده نوشته خود تقوایی بود که سعید راد، محمدعلی کشاورز و عزت‌الله انتظامی در آن بازی می‌کردند. این تنها فیلمی است که تقوایی در آن از فلاش‌بک استفاده کرده که اتفاقاً فرم مورد علاقه‌اش هم نیست.

صادق کُرده به لحاظ تم انتقامجویی فردی، دفاع از ناموس و پایان آن که با مرگ قهرمان همراه است، شباهت‌های آشکاری به فیلم قیصر مسعود کیمیایی داشت هرچند سبک کار دو فیلمساز و نحوه پرداخت موضوع در قیصر و صادق کرده کاملا با هم متفاوت است. ناصر تقوایی، «صادق کُرده» را به عنوان «یادگاری از دوران تحول از فیلمفارسی به فیلم ایرانی» برشمرد و در مورد ساختار پلیسی آن گفت: «این یک هنر تقلیدی نیست. سینما امروز هنر ملی ایران ست. یک سینمای ایرانی در این پنجاه سال به وجود آمده. فیلم پلیسی زیاد دیده‌اید اما کدام فیلم پلیسی مثل همین صادق کرده که امروز دیدید فیلمی ایرانی بوده؟ نسل ما در ایجاد این رشد سینمایی سهم عمده‌ای داشت.»

فیلم صادق کرده ساخته ناصر تقوایی 

فیلم آرامش در حضور دیگران | ‍۱۳۴۹

آرامش در حضور دیگران نخستین فیلم بلند ناصر تقوایی است که در سال ۱۳۴۹ ساخته و توقیف شد و در نهایت پس از چهار سال وقفه در سال ۱۳۵۲ به نمایش درآمد. آرامش در حضور دیگران پس از نمایش محدودی که در جشن هنر شیراز (شهریور ۱۳۴۹) داشت، بایگانی شد و پس از چهار سال سرانجام از ۲۲ فروردین ۱۳۵۲ در سینما کاپری تهران به نمایش درآمد و با استقبال تماشاگران و منتقدان مواجه شد اما با اعتراض جامعه پرستاران نمایشش برای همیشه متوقف شد. فیلمنامه این فیلم را تقوایی براساس داستان آرامش در حضور دیگران از مجموعه «واهمه‌های بی‌نام‌ونشان» نوشته غلامحسین ساعدی نوشته‌است.

این فیلم در نظرسنجی منتقدان و نویسندگان ماهنامه سینمایی فیلم به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران انتخاب شده است.