با بازار تهران خداحافظی کنید ، 11 بمب ساعتی در بازار تهران

با بازار تهران خداحافظی کنید . بازار تهران بازار قدیمی تاریخی است که در منطقه ۱۲ در مرکز شهر تهران واقع شده است. این بازار به چندین راهرو به طول بیش از ۱۰ کیلومتر (۶.۲ مایل) تقسیم شده است که هر کدام در انواع کالاها تخصص دارند و همچنین دارای چندین ورودی است، که ورودی اصلی آن سبزه میدان است.بازار تهران علاوه بر مغازه‌ها، دارای مسجد، مهمان‌سرا و بانک نیز می‌باشد. از طریق ایستگاه‌های خیام و پانزده خرداد به سامانه ترانزیت سریع متروی تهران دسترسی دارد.

سر توماس هربرت، در سفرنامهٔ خود در سال ۱۱۰۸ قمری (دورهٔ صفویه) بازارهای تهران را فاقد سقف توصیف می‌کند.در میان اماکن بازار تهران، بازار بین‌الحرمین از ساخته‌های دورهٔ محمدشاه قاجار و بازار امیر، سرای امیر و بازار کفاش‌ها از ساخته‌های دورهٔ ناصرالدین‌شاه است.

در حالی‌که بازار تهران به‌عنوان قلب تپنده اقتصاد پایتخت شناخته می‌شود، آمارها از وجود صدها ساختمان ناایمن و ده‌ها واحد صنفی پرخطر در این محدوده خبر می‌دهد؛ طرح‌های ایمنی همچنان روی کاغذ مانده و هشدارهای آتش‌نشانی یکی پس از دیگری بی‌پاسخ مانده است.

عبدلی معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران در گفت‌وگویی با بیان این که «موضوع بازار تهران سال‌هاست به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی برای مدیریت شهری مطرح است»، گفت: یکی از مشکلات اصلی بازار، نبود تفکیک و منطقه‌بندی مناسب میان صنف‌های مختلف است. با وجود گذشت زمان طولانی، هنوز اقدام مؤثری در این زمینه انجام نشده است.

وی افزود: یکی از پیشنهادهای ما از همان روز نخست این بود که هرچه سریع‌تر این جداسازی انجام شود تا دست‌کم صنف‌هایی که در معرض خطر بیشتری هستند، از سایر صنف‌ها جدا شوند.

وی تصریح کرد: جداسازی اتفاق نیفتاد اما سال‌های گذشته پیرو هشدارها و تذکرات سازمان آتش نشانی که انجام داد ما تقریباً توانستیم در این چند سال ۱۳۵۷ پلاک که هرکدام بالای ۲۰۰ مغازه است را شناسایی کنیم. از این تعداد ۱۱ ساختمان بحرانی باقی مانده است. از ۱۲۹ ساختمان بحرانی در تهران که ۱۴ مورد آن در بازار تهران قرار داشت، ۳ مورد ایمن‌سازی شده است و ۱۱ مورد دیگر باقی مانده است که جز ساختمان های بسیار پر خطر یا بحرانی است. 

«بازار بزرگ تهران» که بنایی تاریخی است، یکی از معروف‌ترین مراکز خرید و جاهای دیدنی تهران به‌شمار می‌رود. این بازار در مرکز شهر قرار دارد و از چهار طرف به خیابان‌های «پانزده خرداد»، «مولوی»، «مصطفی خمینی» و «خیام» منتهی می‌شود.

دسترسی به بازار بزرگ تهران از هر چهار خیابان امکان‌پذیر است و می‌توان تمام لوازم مورد نیاز خود را از آنجا تهیه نمود. در این مقاله قصد داریم به شرح ویژگی‌های این بازار بزرگ بپردازیم.

دیرینگی شکل‌گیری بازار بزرگ تهران

این بازار از جمله بناهای تاریخی است که در مورد دیرینگی ساخت آن اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. عده‌ای از صاحب‌نظران، بنای مزبور را متعلق به دوره‌ی قاجار و زمان پادشاهی ناصرالدین شاه و عده‌ای دیگر، آن را مربوط به دوره‌ی «شاه طهماسب صفوی» می‌پندارند. مطابق سفرنامه‌ای از «توماس هربرت»، این بنا متعلق به دوره‌ی صفویان است. در آن دوران، سقف بنای مزبور، به صورت رو باز بوده است.

در این مورد، با اندکی کندوکاو در تاریخ دوره صفویان و زمان پادشاهی شاه طهماسب می‌توان دیرینگی ساخت بنا را مشخص کرد. در واقع، شاه طهماسب صفوی در ابتدای حکومت خود، نخستین‌بار «قزوین» را به علت نزدیکی به شهر ری و «حرم حضرت عبدالعظیم» به عنوان پایتخت انتخاب کرد.

سپس، به تدریج توجه او به شهر تهران جلب شد و دستور داد که اطراف آن حصاری ایجاد کنند. برای این کار، خاک زیادی از دو منطقه‌ی مشهور تهران جمع آوری شد که بعدها محله های حاصل گودبرداری در این مناطق، به «چاله میدان و چاله حصار» شهرت یافتند.

در آن دوران، شهر تهران ۴ منطقه بیشتر نداشت که نام یکی از آنها «بازار» بود. به تدریج، این منطقه توجه پادشاهان صفوی و زندیه را به خود جلب کرد. در نتیجه‌‌، این منطقه به یک محل و مکان تجاری تبدیل شد.

در دوره‌ی قاجار، این منطقه رونق زیادی پیدا کرد. «آقا محمد خان»، اولین پادشاه قاجار، دستور ساخت حجره‌ها و دالان‌هایی‌‌ را در این منطقه صادر کرد که باعث رونق تجارت در آن شد.

«فتحعلی شاه» نیز در زمان روی کار آمدن خود «مسجدی» را در مجاورت منطقه‌ی بازار بنا نمود که اهمیت آن را بسیار بیشتر کرد. در آن دوران، ورودی بازار در «دروازه شاه عبدالعظیم» قرار داشت و به «مسجد جامع» و «بازارچه احمد کور» می‌رسید.

سپس، بخش‌های دیگری نظیر چهارسوق، کوچک بازار و بازار مروی نیز به آن اضافه شدند. بدین ترتیب، بازار از قسمت غرب و شمال غربی، گسترده‌تر شد.

در دوره‌ی «ناصرالدین شاه» نیز ورودی اصلی بازار با نام «بازار بزرگ» شناخته می‌شد. سایر ورودی‌ها بعدها به آن اضافه شدند. زمان پادشاهی ناصرالدین شاه، جزو طلایی‌ترین زمان‌ها برای گسترش بازار به‌شمار می‌رود. چرا که در همین دوران، ساخت‌و‌سازهای مهمی از قبیل ایجاد سرای امیر، بازار امیر و… انجام شدند.

علاوه بر آن، در قسمت‌های خارجی بازار نیز بازارچه‌های ریز و درشتی مشاهده می‌شوند که نام‌های مختلفی به خود گرفته‌اند. نمونه‌ی آن‌ها «بازار معیر» است. در این میان، بازارچه‌هایی نیز وجود داشتند که فقط نام آن‌ها در خاطر سالخوردگان باقی مانده است، مانند: بازار کربلایی عباس علی کمرچگی.

در دوران قاجار، بخش‌هایی از بازار کنونی، مهم‌ترین قسمت بازار به‌شمار می‌رفتند که عبارتند از: بازار کفاشان، بازار فرش فروشان، بازار امیر، بازار زرگرها، بازار ساعت فروشان، بازار چهل تن، بازار آهنگران، مسگران، بازار پامنار و …

بخش‌های مختلف این بازار به تدریج به دلیل گرم بودن هوا در تابستان مسقف شدند. همچنین، راسته‌های مختلفی نیز به آن اضافه شدند و هر کدام به فروش کالاهای ویژه ای اختصاص یافتند.

ویژگی‌ها و سبک معماری

این بازار همانند سایر بازارهای قدیمی ایران، از ترکیب چندین راهروی پیچ در پیچ و طولانی تشکیل شده است که دارای «‌‌تاق‌های ضربی» هستند. بر بالای ‌‌تاق این راهروها نیز «گنبدی» مشاهده می‌شود.

بازار مزبور، به تدریج معماری گذشته‌ی خود را از دست داده است. با این وجود، هنوز قسمت‌هایی هستند که معماری سنتی خود را حفظ کرده‌اند و می توانید از آن‌ها دیدن کنید. این قسمت‌های قدیمی به صورت گنبدی بنا شده‌اند که در میان این گنبد، چندین منفذ بزرگ جهت تهویه‌ی هوا و تامین نور محیط مشاهده می‌شوند.

از آنجایی که این بازار به تدریج و در طی سه دوره‌ی مختلف (صفویان، قاجار و زندیه) بنا شده است، معماری آن «تلفیقی» است. بنابراین، نمی‌توان برای آن سبک خاصی قائل شد، اما می‌توان گفت که بخش‌هایی از آن، از «سبک معماری تهرانی» پیروی می‌کند.

در سال‌های اخیر، قسمت‌های مختلفی از بازار بزرگ تهران مرمت شده اند. متاسفانه، به دلیل غیر اصولی بودن این مرمت‌ها، قسمت‌های بازسازی شده، هویت و معماری اصلی خود را از دست داده‌اند.

با این وجود، قسمت‌هایی نیز هستند که دست نخورده باقی مانده‌اند. این قسمت‌ها عبارتند از: بازار امیر، سر در سبزه میدان، چهارسوق بزرگ و بخش‌هایی که با مسجد جامع ارتباط دارند. از این میان، چهارسوق، قدیمی‌ترین قسمت بازار محسوب می‌شود که دارای فضای «هشت ضلعی با تزیینات گچبری»

در حالی‌که بازار تهران به‌عنوان قلب تپنده اقتصاد پایتخت شناخته می‌شود، آمارها از وجود صدها ساختمان ناایمن و ده‌ها واحد صنفی پرخطر در این محدوده خبر می‌دهد؛ طرح‌های ایمنی همچنان روی کاغذ مانده و هشدارهای آتش‌نشانی یکی پس از دیگری بی‌پاسخ مانده است.

عبدلی معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران در گفت‌وگویی با بیان این که «موضوع بازار تهران سال‌هاست به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی برای مدیریت شهری مطرح است»، گفت: یکی از مشکلات اصلی بازار، نبود تفکیک و منطقه‌بندی مناسب میان صنف‌های مختلف است. با وجود گذشت زمان طولانی، هنوز اقدام مؤثری در این زمینه انجام نشده است.

وی افزود: یکی از پیشنهادهای ما از همان روز نخست این بود که هرچه سریع‌تر این جداسازی انجام شود تا دست‌کم صنف‌هایی که در معرض خطر بیشتری هستند، از سایر صنف‌ها جدا شوند.

وی تصریح کرد: جداسازی اتفاق نیفتاد اما سال‌های گذشته پیرو هشدارها و تذکرات سازمان آتش نشانی که انجام داد ما تقریباً توانستیم در این چند سال ۱۳۵۷ پلاک که هرکدام بالای ۲۰۰ مغازه است را شناسایی کنیم. از این تعداد ۱۱ ساختمان بحرانی باقی مانده است. از ۱۲۹ ساختمان بحرانی در تهران که ۱۴ مورد آن در بازار تهران قرار داشت، ۳ مورد ایمن‌سازی شده است و ۱۱ مورد دیگر باقی مانده است که جز ساختمان های بسیار پر خطر یا بحرانی است. 

معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران با بیان اینکه «هشدارهای داده شده، بی نتیجه مانده است»، گفت: ساختمان های پرخطر ما نیز ۸۲۹ ساختمان است و همچنین ۳۲۰ ساختمان میان خطر و ۱۹۷ ساختمان کم خطر در بازار تهران وجود دارد. 

وی عنوان کرد: ما در بازار انتظار نداریم یک مغازه بیاید و سیستم اعلام و اطفا و پمپ‌خانه و مخزن ایجاد کند. ما پیشنهاد دادیم که پنج نقطه را مشخص می‌کنیم، در هر نقطه ۵۰ هزار لیتر آب ذخیره می‌کنیم، سازمان‌های مختلف از جمله اوقاف و میراث فرهنگی، همکاری و کمک کنند تا ما این‌ها را احداث کنیم. پمپ مرکزی می‌گذاریم و کافیست سر هر کدام از این‌ها یک آب‌پاش قرار بدهم. این طرح آماده شد که کار اجرایی شود، اما دوستان اجازه ندادند حتی یک «رول و پلاک» ما آنجا بزنیم. 

در ادامه علی نصیری رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران، گفت: مسائل ناایمنی بازار تهران با پیچیدگی‌هایی که دارد، یک راه‌کاری برای آن تدوین شده است که مصوبه ستاد بازآفرینی شهر تهران شده است که با حضور استاندار وقت تهران و شهردار تهران، و همه دستگاه‌ها مصوب شده است. 

وی افزود: این مصوبه ۳۴ اقدام دارد. این تعداد در چهار دسته اقدامات از جمله اقدامات مرتبط با بحث مخاطرات و حریق، کاربری و فعالیت، زیرساخت‌ها و مسائل حقوقی و مالکیت است. 

وی با بیان این که «مسائل بازار یک پیچیدگی‌هایی دارد»، ادامه داد: مسائل مرتبط با ایمنی در مسائل مرتبط با حقوقی یا مربوط به کاربری‌ها گره خورده است. 

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران ادامه داد: می‌گویم بازار تهران، اما چیزی که متاسفانه با آن مواجه‌ایم، فقط بازار نیست. هم بازار است، هم بارانداز، هم کارگاه، هم محل دپوی مواد خطرناک. 

وی با بیان این که «اگر بازار تهران، فقط بازار بماند، موافق هستیم»، گفت: به طور مثال جنسی که می‌خواهد در کل کشور توزیع بشود، در جایی مثل شهر آفتاب نگهداری شود و از همان جا به سایر استان‌ها توزیع شود. یا اصنافی که در بازار کار کارگاهی انجام می‌دهند. اگر در خیابان پامنار و اطراف آن دقت شود، تعداد بسیاری کارگاه علارغم این که دارد خرید و فروش می‌شود، وجود دارد. از سوی دیگر اجناسی که به شکل عمده خرید و فروش می‌شود. 

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران با اشاره به این که «وقتی ما از کلمه بازار استفاده می‌کنیم، تصور میشود جایی است که تنها خرید و فروش‌های خرد صورت می‌گیرد»، خاطرنشان کرد: نیاز نیست که عمده‌فروشان کارگاه و همه دپوی کالا را در بازار بیاورند. 

وی با اشاره به حادثه بزرگ انبار چسب سیدولی، که زمانی که حادثه حریق رخ داد، بیش از ۵۰ ساعت آتش‌نشانی درگیر این مواد شیمایی بود، گفت: وقتی ما به بازار تهران به عنوان یک جای گردشگری و تاریخی همه ما به آن دلبستگی داریم، اول از همه باید اطمینان داشته باشیم این بازار حفظ می‌شود. 

نصیری تاکید کرد: در بازار تهران، بالای پشت بام برخی از رستوران‌ها را مشاهده می‌کنیم، میبنیم چند ده‌تا و بعضاً چند صدتا کپسول گاز کنار هم قرار دارد. یک‌سری از اصناف باید از بازار بزرگ تهران با تعامل جابه‌جا شوند.

معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران، در ادامه گفت‌وگو با بیان این که «هدف ما تعطیلی بازار نیست، صنف‌های پر خطر باید خارج شود»، گفت: در بازار تهران، ما بازار طلا و طلاسازی داریم، رستوران‌هایی داریم که نمی‌شود آن‌ها را تعطیل کرد، اما رستورانی به طور مثال در بازار وجود دارد که ۳ هزار لیتر گاز مایع ال‌پی‌جی در طبقه بالایش وجود دارد. اگر برای خود همین گاز اتفاقی بیفتد می‌تواند بخشی از آنجا را تخریب کند. 

عبدولی با اشاره به این که ۷۷ رستوران و فست‌ فود در بازار داریم که تقریباً نصف از این‌ها این کپسول‌ها را در تعداد بالا نگهداری می‌کنند، گفت: چرا اتاق اصناف خودش را کنار کشید.

همه این اصناف طبق ماده ۳۷ و بند «ز» ماده ۱۷ قانون نظام صنفی کشور که الزام بر نظارت اتاق اصناف کرده است، باید زمان صدور مجوز ابتدا ایمنی آنان تایید شود و بعد مجوز صادر گردد. 

وی ادامه داد: با توجه به همین شرایطی که هست، هر روز در بازار کارشناسان ما حضور دارند. اداره ایمنی بازار را ایجاد کردیم که از طرق آموزش و افزایش فرهنگ ایمنی، حداقل اصول ایمنی را به دوستان آموزش بدهیم. در اطراف بازار ایستگاهای موقت ایجاد کردیم. برای روزهایی که ترافیک بازار زیاد است، و امدادرسانی سخت‌تر میشود، اطراف آن ایستگاه‌های موقت گذاشته ایم تا زمانی که بازار تعطیل می‌شود، حضور دارند.

عبدولی گفت: داخل بازار خودروهای کم عرض به دلیل مشکلات عرض معبر گذاشته‌ایم. ۵ دستگاه خودروی دیگر اضافه شده است و این فرایند ادامه دارد که بتوانیم در زمان حادثه امدادرسانی را سریع تر انجام دهیم.

معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران با بیان این که «می‌گویم پیشگیری مقدم‌تر است»، عنوان داشت: پیشگیری مقدم‌تر است و ما باید کاری کنیم که حریق اتفاق نیفتد. اگر حریق اتفاق افتاد محدود شود.

به گفته عبدولی بار اشتعال بازار تهران بالا است و باید در این خصوص طبقه‌بندی‌ صورت بگیرد.

عبدولی به یکی از دیگر موارد پیشگیری در بازار تهران اشاره کرد و گفت: آتش‌نشانی سیستم اعلام حریق مانیتورینگ راه‌اندازی کرده است به صورت آنلاین و ۲۴ ساعته. ما بیان داشتیم که کسبه در محل کسب خود یک دتکتور نصب کنند. این دتکتور وصل می‌شود به سامانه آتش نشانی و اگر حریقی رخ دهد، تا زمانی که کسی بخواهد متوجه شود در شب و نیمه شب، ما همان لحظه متوجه می‌شویم و نیرو اعزام می‌شود.

معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی تهران در پایان بیان داشت: ما بارها گفته‌ایم کارگاه‌ها و انبارها از بازار تهران خارج کنید. دیگر مورد پیشگیری مسئله برق است. مهم ترین عامل آتیش سوزی برق است. در خصوص شیروانی‌های قدیمی هم، خواهش ما این است که ما در این فضا، فضای پنهان زیاد داریم. حریق‌های شیروانی وقتی اتفاق می‌افتد، اطفای آن برای ما سخت تر میشود و هم گسترش حریق را توسعه می‌دهد.