اتفاق مهمی که در ۳۰ آذر در ایران رخ میدهد
منتظر انقلاب زمستانی باشید/ زمان و ساعت دقیق انقلاب زمستانی
عرشه آنلاین : در نظر ایرانیان باستان، تاریکی امری ناخوشایند بود و به همین سبب طولانیترین شب سال را شبی نحس با بیشترین میزان نیروی شیطانی میدانستند. همین باعث میشد مردم این شب را بیدار بمانند و دور هم جمع شوند تا ناخوشی سراغشان نیاید.هرچند امروزه دیگر کمتر کسی پیدا میشود که به چنین موضوعاتی معتقد باشد و تاریکی شب را منحوس بداند، اما ایرانیان هنوز هم سنت دور هم جمع شدن بلندترین شب سال را در بین خود حفظ کردهاند و در زمانهای که انسانها کمتر میتوانند برای یکدیگر وقت بگذارند، یلدا را فرصتی مغتنم میشمارند برای تازه کردن دیدارها.اما در جهان بیانتهای بالای سر ما چه رخ میدهد که پاییز هزاررنگ را با تاریکی عمیقتر و سیاهتر از همیشه به پایان میرسانیم
سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم گفت: وقوع انقلاب زمستانی و طولانیترین شب سال که امسال نسبت به شب قبل ۲ تا ۳ثانیه طولانیتر است، از مهمترین پدیدههای آسمان شب در این هفته به شمار میآیند.
سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم در مورد پدیدههای نجومی هفته پیشرو (۲۴ آذر تا اول دی) گفت: وقوع انقلاب زمستانی و طولانیترین شب سال که امسال نسبت به شب قبل ۲ تا ۳ثانیه طولانیتر است، همچنین مقارنه ماه و عطارد و ماه و خورشید از مهمترین پدیده های آسمان شب طی این هفته به شمار می آیند
کاظم کوکرم اظهار داشت: این هفته اولین پدیده نجومی را صبح پنجشنبه (بیست و هفتم آذر ماه) شاهد خواهیم بود که مقارنه ماه و سیاره عطارد است و در برج عقرب روی خواهد داد.
وی افزود: این رویداد نجومی حدودا ساعت ۶:۳۰ سحرگاه پنجشنبه روی میدهد و اگر در این زمان رو به افق جنوب شرقی نگاه کنیم میتوانیم در سمت چپ هلال ماه سیاره عطارد را با چشم غیرمسلح و بدون نیاز به تلسکوپ ببینیم. اصولاً دیدن سیاره عطارد کار دشواری است و علاقهمندان آسمان شب میتوانند از تصویر شبیهسازی شده در متن خبر برای تشخیص موقعیت هلال ماه و موقعیت سیاره عطارد در روشنایی سحرگاه در افق جنوب شرقی کمک بگیرند.
سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران ادامه داد: پدیده بعدی مقارنه ماه و خورشید است که شنبه (بیست و نهم آذر) اتفاق میافتد و از آنجا که آن روز، روز بیست و نهم ماه قمری نیز است، کاملاً محتمل است در شامگاه آن روز نتوانیم هلال ماه بعد را ببینیم، بنابراین ماه قمری فعلی (جمادی الثانی) ۳۰ روزه خواهد شد و در شامگاه سیام ماه قمری که مصادف با سیام آذر و شب یلدا هم است، میتوانیم شاهد هلال شب اول ماه رجب ۱۴۴۷ باشیم.
یلدا و آغاز انقلاب زمستانی
وی با اشاره به پدیده دیگر یعنی شب یلدا در یکشنبه شب (سیام آذر) ادامه داد: امسال ساعت ۱۸:۳۳ دقیقه به وقت ایران خورشید به نقطه انقلاب زمستانی میرسد. انقلاب زمستانی موقعیتی در آسمان شب است که وقتی خورشید در مسیر حرکت سالانه خود روی دایره البروج به آن نقطه میرسد، بیشترین جدایی زاویهای را از نقطه قطب شمالِ آسمان دارد و از هر زمان دیگری به نقهط قطبِ جنوب در آسمان نزدیکتر میشود. بنابراین خورشید را در نیمکره شمالی کره زمین به شکل کمان کوچکی طی روز در آسمان میبینیم که خورشید طی میکند، آفتاب نسبتا دیرهنگام طلوع و زودهنگام غروب میکند. یعنی طول روز از هر زمان دیگری طی سال کوتاهتر و طول شب از هر زمان دیگری بلندتر است. به عبارتی در لحظه ظهر روز ۳۰ آذر و همینطور یکم دی میبینیم در لحظه ظهر بلندترین سایهها در طول سال مشاهده میشوند.
این مدرس نجوم افزود: وقتی محاسبات مربوط به طول شب را انجام میدهیم میبینیم طول شب در ۳۰ آذر در تهران حدود ۱۴ ساعت و ۲۴ دقیقه و ۵۹ثانیه است. این مدت نسبت به شب قبل یعنی ۱۹ آذر فقط حدود ۲ تا ۳ثانیه طولانیتر است؛ اما همین افزایش اندک، بهانهای است برای گرامیداشت یک سنت باستانی که حاصلش دیدار عزیزان در بلندترین شب سال است
انقلاب زمستانی چیست و چه ارتباطی با شب یلدا دارد؟
وقتی به شب یلدا میرسیم از نظر نجومی خورشید به نقطه انقلاب زمستانی در کره آسمان میرسد؛ نقطه انقلاب زمستانی نقطهای است که خورشید در آن بیشترین پیشروی را در نیمکره جنوبی آسمان از دید ناظر زمینی دارد؛ یعنی در زمانی که انقلاب زمستانی رخ میدهد، خورشید از هر زمان دیگری به قطب جنوب آسمان نزدیکتر و از قطب شمال آسمان دورتر شده است.
به عبارت دیگر در روزی که خورشید به انقلاب زمستانی میرسد در لحظه ظهر سایهها، بیشترین کشیدگی را نسبت به ظهر دیگر روزهای سال دارند. به این شکل که اگر ما یک شاخصی (مانند یک شاقول یا میلهای که عمود به زمین نصب شده باشد) را در لحظه اذان ظهر در نظر بگیریم، در تمام سال در لحظه ظهر این شاخص سایهای دارد، ولی در روز انقلاب زمستانی این سایه به بلندترین مقدار میرسد که ناشی از کمترین ارتفاع خورشید در لحظه ظهر برای ساکنان نیمکره شمالی زمین است.
آیین شب چله به عنوان میراثی نیک به جا مانده از گذشتگان پاک سرشت این سرزمین است که برای نسل امروز و فردای ما به یادگار باقی مانده است و ما باید میراثدار خوبی برای اینگونه آیینها باشیم. بر این اساس شب چلّه که اغلب اوقات از آن به نام «یلدا» یاد میشود، به موضع قرارگیری خورشید در کره آسمان باز میگردد که در لحظه انقلاب زمستانی، مهر تابان (خورشید) بیشترین کشیدگی زاویهای را با دایره استوای آسمان دارا خواهد بود که این مقدار برابر با ۲۳.۵ درجه است.
بدیهی نیست عموم علاقهمندان بدانند که تغییر فصول به نزدیکی و دوری زمین از خورشید مرتبط نبوده، بلکه به علت کجی محوری ۲۳.۵ درجهای زمین نسبت به راستای صفحه مداری آن به گرد خورشید است و در حقیقت تصویر مدار زمین در آسمان و یا مسیر حرکت ظاهری خورشید بر روی کره آسمان که با نام «دایرةالبروج» شناخته میشود، با استوای آسمانی که کره آسمان را به دو بخش مساوی تقسیم میکند، زاویه ۲۳.۵ درجه میسازد.
آغاز انقلاب زمستانی
همین زاویه ۲۳.۵ درجه باعث میشود که این دو دایره متقاطع در دو نقطه همدیگر را قطع کرده که از آنها به نام «اعتدال بهاری» و «اعتدال پاییزی» یاد میشود و طول شب و روز در آنها در سراسر کره زمین با یکدیگر برابر است.در طرفین نقاط اعتدال، انقلابین وجود دارد که خورشید در این نقاط بیشترین فاصله را با استوای آسمان خواهد داشت. این دو نقطه «انقلاب تابستانی» و «انقلاب زمستانی» نامیده میشود.
از سوی دیگر با توجه به این که کمتر از دو هفته قبل از یلدا زودترین غروب خورشید و حدود ۲ هفته پس از شب چلّه دیرترین غروب خورشید رخ میدهد، این نکته باعث شده برخی به اشتباه شب چلّه را به معنای بلندترین شب سال ندانند و این در حالی است که حد فاصل لحظه غروب خورشید در شامگاه ۳۰ آذر تا طلوع آن در بامداد اول دی، طول این شب به حساب میآید و در بین شبهای سال این شب طولانیترین شب محسوب میشود.
اما به طور معمول، هموطنانمان در شب اول دی، طولانیترین شب سال و در پی آن کوتاهترین روز را تجربه خواهند کرد و این در حالی است که تفاوت طول شب در نقاط مختلف کشور با هم یکسان نبوده،
همواره گفته شده که «یلدا» واژهای سُریانی به معنای زایش است و این واژه میتواند به طلوع مهر تابان پس از یک شب طولانی و غلبه نور بر تاریکی که یادآور یلدا یا تولد نیز هست، اشاره داشته باشد.
در باور ایرانیان باستان، شب چلّه نقطه آغاز خلقت بوده، ولی نکته جالب اینجاست که اخترشناسان ایرانی در روزگار کهن با وجود اینکه به ابزارهای دقیق امروزی دسترسی نداشتهاند، ولی از تفاوت اندک این شب نسبت به شبهای قبل و بعد آگاهی داشته، به نحوی که در برخی متون از ۸ هزار سال قبل این آیین در کشورمان رواج داشته است و حتی با توجه به نام دیگر خورشید که از آن به نام «خور» نیز یاد میشود؛ در آیین کیش مهر «خوره روز» که همان «خورشید روز» است، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو به شمار میآمده است.
فرقههای مسیحی نیز با تفاوتهایی زادروز حضرت عیسی مسیح را یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی میدانند و بنا به گفته ابوریحان بیرونی، مبدأ سال شماری تقویم کهن سیستانی، آغاز زمستان بوده و در کتاب آثارالباقیه، منظور از یلدا را میلاد، تولد مهر و یا خورشید دانسته است.
نکتهای که باید به آن توجه کرد، آن است که با توجه به لحظه قرار گرفتن خورشید در انقلاب زمستانی که میتواند از ۳۰ آذر تا اول دی متفاوت باشد، این موضوع سبب خواهد شد که در اندازهگیری طول شب، طول شبهای اول و دوم دی ماه با هم مساوی و یا در حد ثانیه تفاوت داشته باشد، ولی همان گونه که در ابتدا تاکید شد، اگر بخواهیم میراثدار خوبی برای نیاکانمان باشیم، باید به آیین یلدا توجه ویژه داشته و آن را پاس بداریم.
این شب بهانهای برای یادآوری ارزشهای گذشتگان با کتابخوانی و شاهنامه خوانی، تفأل بر دیوان حضرت حافظ و بیان تجارب بزرگترها، در کنار خوردن تنقلات؛ بهترین فرصت است که عموم مردم بویژه نوجوانان و جوانان از رسانههای جمعی و فضای مجازی دوری گزیده و در این شب خاص طولانی بودن و سرمای شب را در بزم گرم خانوادگی و در کنار یکدیگر به پایان رسانند.
مناسبت شب چلّه در سال ۱۳۸۷ خورشیدی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و در سال ۲۰۲۲ میلادی از سوی یونسکو به صورت مشترک با کشور افغانستان به ثبت جهانی رسیده است.
طی برخی از سالها که نقطه زمان انقلاب تابستانی به اول دی جا به جا میشود، متاسفانه شاهد این نکته هستیم که برخی از افراد برای نشان دادن دقتهای ظاهری علمی خود، ناآگاهانه به مقابله با اندیشه و میراث ماندگار بزرگان این سرزمین رفته و به نوعی آیین نیک شب چلّه را زیر سؤال میبرند و با این بیان که طول شب اول و دوم دی با هم برابر و یا حتی قدری کوتاهتر است، سعی میکنند در قرن انفجار اطلاعات و با وجود ادوات دقیق اندازهگیری، این حرکت زیبای هزاران ساله پیشینیان ما را کم رنگ جلوه دهند که جای بسی تعجب و تاسف است!
ارسال نظر