ماجرای تونل زیرزمینی بازار تهران؛ با بازار تهران خداحافظی کنیم؟
استاندار تهران از طرح انتقال بازار تهران خبر داد
سالها بود که شایعهای درباره وجود یک تونل زیرزمینی در بازار بزرگ تهران دهانبهدهان میچرخید؛ شایعهای که تا همین اواخر بیشتر به قصهای اغراقآمیز شبیه بود و خیلیها آن را جدی نمیگرفتند. اما حالا، با اظهارات صریح شهردار منطقه ۱۲ تهران، آن شایعه قدیمی به واقعیتی تأییدشده تبدیل شده است. واقعیتی که نهتنها عجیب، بلکه نگرانکننده است.
طبق توضیحات شهردار منطقه ۱۲، حفاری و پیکنی غیرمجاز در زیر سه سرای مهم بازار بزرگ تهران سرای آزادی، نادری و زیبا انجام شده؛ محدودهای که روزانه محل فعالیت حدود سه هزار نفر از کسبه و کارگران است. به گفته او، هدف از این حفاریها ایجاد یک طبقه غیرمجاز در زیر زمین بوده؛ اقدامی که حتی در برخی موارد بدون رضایت کامل مالکان انجام شده است.
همینجا ماجرا از یک تخلف ساختمانی ساده عبور میکند و به مسئلهای بزرگتر تبدیل میشود. سؤال اصلی افکار عمومی این است: چگونه ممکن است چنین عملیات گستردهای، آن هم در قلب یکی از شلوغترین و قدیمیترین نقاط تهران، سالها ادامه داشته باشد و هیچ نهاد نظارتی متوجه آن نشود؟ حفاریای که بنا بر برآوردها، دستکم نزدیک به یک دهه زمان برده، بدون صدا، بدون گزارش و بدون توقف.
همین ابهامها باعث شده موجی از تردید و گمانهزنی در شبکههای اجتماعی شکل بگیرد. کاربران توییتر و اینستاگرام روایتهای رسمی را ناکافی میدانند و برخی حتی پا را فراتر گذاشته و فرضیههای عجیبوغریب مطرح میکنند؛ از اهداف پنهان گرفته تا نسبت دادن این تونل به پروژههایی که هیچ سند مشخصی برایشان وجود ندارد. هرچند بسیاری از این ادعاها پایه و اساس مشخصی ندارند، اما نفس شکلگیری آنها نشاندهنده یک واقعیت مهم است: توضیحات ارائهشده هنوز نتوانسته افکار عمومی را قانع کند.
از سوی دیگر، مسئله ایمنی بهعنوان جدیترین نگرانی مطرح شده است. بازار بزرگ تهران مجموعهای فرسوده با سازههای قدیمی است و هرگونه دستکاری غیرمجاز در لایههای زیرین آن میتواند تبعات جبرانناپذیری داشته باشد. حالا این نگرانی بهطور مشخص درباره سه سرایی مطرح است که هزاران نفر روزانه در آن رفتوآمد دارند و هر اختلال سازهای میتواند دامنهای فراتر از محدوده بازار پیدا کند.
دقیقتر توضیح بدهید لطفا
اکنون مطالبه اصلی افکار عمومی، نه صرفاً شنیدن توضیحاتی کلی، بلکه انتشار اطلاعات دقیق و قابل راستیآزمایی است. اینکه این تونل دقیقاً چه مسیری دارد، چه میزان حفاری انجام شده، چه کسانی مجوز داده یا چشم پوشیدهاند و چه نهادی مسئول نظارت بوده است. تجربههای پیشین نشان داده که در نبود شفافیت، حتی درستترین روایتها هم با تردید مواجه میشوند.
این واکنش کوتاه و گویای مهدی تدینی(فعال رسانه) را بخوانید: پس قضیه تونل زیر بازار تهران واقعیته! انقدر عجیب بود که ذهنم در برابر قبولش مقاومت میکرد.
همین واکنش کوتاه و رازآلود نسبت نگاه مردم به این ماجرا را روشن میکند، توضیح بیشتری نیاز نیست.
«بازار بزرگ تهران» که بنایی تاریخی است، یکی از معروفترین مراکز خرید و جاهای دیدنی تهران بهشمار میرود. این بازار در مرکز شهر قرار دارد و از چهار طرف به خیابانهای «پانزده خرداد»، «مولوی»، «مصطفی خمینی» و «خیام» منتهی میشود.
دسترسی به بازار بزرگ تهران از هر چهار خیابان امکانپذیر است و میتوان تمام لوازم مورد نیاز خود را از آنجا تهیه نمود. در این مقاله قصد داریم به شرح ویژگیهای این بازار بزرگ بپردازیم.
دیرینگی شکلگیری بازار بزرگ تهران
این بازار از جمله بناهای تاریخی است که در مورد دیرینگی ساخت آن اختلافنظرهایی وجود دارد. عدهای از صاحبنظران، بنای مزبور را متعلق به دورهی قاجار و زمان پادشاهی ناصرالدین شاه و عدهای دیگر، آن را مربوط به دورهی «شاه طهماسب صفوی» میپندارند. مطابق سفرنامهای از «توماس هربرت»، این بنا متعلق به دورهی صفویان است. در آن دوران، سقف بنای مزبور، به صورت رو باز بوده است.
در این مورد، با اندکی کندوکاو در تاریخ دوره صفویان و زمان پادشاهی شاه طهماسب میتوان دیرینگی ساخت بنا را مشخص کرد. در واقع، شاه طهماسب صفوی در ابتدای حکومت خود، نخستینبار «قزوین» را به علت نزدیکی به شهر ری و «حرم حضرت عبدالعظیم» به عنوان پایتخت انتخاب کرد.
سپس، به تدریج توجه او به شهر تهران جلب شد و دستور داد که اطراف آن حصاری ایجاد کنند. برای این کار، خاک زیادی از دو منطقهی مشهور تهران جمع آوری شد که بعدها محله های حاصل گودبرداری در این مناطق، به «چاله میدان و چاله حصار» شهرت یافتند.
در آن دوران، شهر تهران ۴ منطقه بیشتر نداشت که نام یکی از آنها «بازار» بود. به تدریج، این منطقه توجه پادشاهان صفوی و زندیه را به خود جلب کرد. در نتیجه، این منطقه به یک محل و مکان تجاری تبدیل شد.
در دورهی قاجار، این منطقه رونق زیادی پیدا کرد. «آقا محمد خان»، اولین پادشاه قاجار، دستور ساخت حجرهها و دالانهایی را در این منطقه صادر کرد که باعث رونق تجارت در آن شد.
«فتحعلی شاه» نیز در زمان روی کار آمدن خود «مسجدی» را در مجاورت منطقهی بازار بنا نمود که اهمیت آن را بسیار بیشتر کرد. در آن دوران، ورودی بازار در «دروازه شاه عبدالعظیم» قرار داشت و به «مسجد جامع» و «بازارچه احمد کور» میرسید.
سپس، بخشهای دیگری نظیر چهارسوق، کوچک بازار و بازار مروی نیز به آن اضافه شدند. بدین ترتیب، بازار از قسمت غرب و شمال غربی، گستردهتر شد.
در دورهی «ناصرالدین شاه» نیز ورودی اصلی بازار با نام «بازار بزرگ» شناخته میشد. سایر ورودیها بعدها به آن اضافه شدند. زمان پادشاهی ناصرالدین شاه، جزو طلاییترین زمانها برای گسترش بازار بهشمار میرود. چرا که در همین دوران، ساختوسازهای مهمی از قبیل ایجاد سرای امیر، بازار امیر و… انجام شدند.
علاوه بر آن، در قسمتهای خارجی بازار نیز بازارچههای ریز و درشتی مشاهده میشوند که نامهای مختلفی به خود گرفتهاند. نمونهی آنها «بازار معیر» است. در این میان، بازارچههایی نیز وجود داشتند که فقط نام آنها در خاطر سالخوردگان باقی مانده است، مانند: بازار کربلایی عباس علی کمرچگی.
در دوران قاجار، بخشهایی از بازار کنونی، مهمترین قسمت بازار بهشمار میرفتند که عبارتند از: بازار کفاشان، بازار فرش فروشان، بازار امیر، بازار زرگرها، بازار ساعت فروشان، بازار چهل تن، بازار آهنگران، مسگران، بازار پامنار و …
بخشهای مختلف این بازار به تدریج به دلیل گرم بودن هوا در تابستان مسقف شدند. همچنین، راستههای مختلفی نیز به آن اضافه شدند و هر کدام به فروش کالاهای ویژه ای اختصاص یافتند.
ویژگیها و سبک معماری
این بازار همانند سایر بازارهای قدیمی ایران، از ترکیب چندین راهروی پیچ در پیچ و طولانی تشکیل شده است که دارای «تاقهای ضربی» هستند. بر بالای تاق این راهروها نیز «گنبدی» مشاهده میشود.
بازار مزبور، به تدریج معماری گذشتهی خود را از دست داده است. با این وجود، هنوز قسمتهایی هستند که معماری سنتی خود را حفظ کردهاند و می توانید از آنها دیدن کنید. این قسمتهای قدیمی به صورت گنبدی بنا شدهاند که در میان این گنبد، چندین منفذ بزرگ جهت تهویهی هوا و تامین نور محیط مشاهده میشوند.
از آنجایی که این بازار به تدریج و در طی سه دورهی مختلف (صفویان، قاجار و زندیه) بنا شده است، معماری آن «تلفیقی» است. بنابراین، نمیتوان برای آن سبک خاصی قائل شد، اما میتوان گفت که بخشهایی از آن، از «سبک معماری تهرانی» پیروی میکند.
در سالهای اخیر، قسمتهای مختلفی از بازار بزرگ تهران مرمت شده اند. متاسفانه، به دلیل غیر اصولی بودن این مرمتها، قسمتهای بازسازی شده، هویت و معماری اصلی خود را از دست دادهاند.
با این وجود، قسمتهایی نیز هستند که دست نخورده باقی ماندهاند. این قسمتها عبارتند از: بازار امیر، سر در سبزه میدان، چهارسوق بزرگ و بخشهایی که با مسجد جامع ارتباط دارند. از این میان، چهارسوق، قدیمیترین قسمت بازار محسوب میشود که دارای فضای «هشت ضلعی با تزیینات گچبری»
ارسال نظر